Στο παρόν δημοσίευμα, παραθέτουμε εκτενή αποσπάσματα του άρθρου το οποίο, ολόκληρο, μπορείτε να το βρείτε εδώ: https://www.haf.gr/news/publications/aeroporiki-epitheorisi/ae-122/.

Μέρος του νομικού πλαισίου

H ΚΥΑ 2111.8-4/740008/2020, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 5015/Β/13-11-2020, αποτελεί το εθνικό θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας του Ενιαίου Κέντρου Συντονισμού Ε-Δ (ΕΚΣΕΔ). Στη συγκεκριμένη ΚΥΑ επαναλαμβάνεται η ταύτιση της Ελληνικής περιοχής ευθύνης με το ATHINAI FIR και προβλέπεται η δυνατότητα συνεργασίας με ενιαία κέντρα συντονισμού γειτονικών χωρών, όταν αυτό απαιτηθεί. Το ΕΚΣΕΔ απαρτίζεται από τους τομείς:
i. Ναυτικής Έρευνας-Διάσωσης, αρμοδιότητας του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και συγκεκριμένα του Αρχηγείου Λιμενικού Σώματος/Ελληνικής Ακτοφυλακής (Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ.).
ii. Αεροπορικής Έρευνας-Διάσωσης, αρμοδιότητας της Πολεμικής Αεροπορίας.
Κάθε τομέας είναι αρμόδιος για τις αναγκαίες κινητοποιήσεις και ενέργειες, σύμφωνα με τις οικείες συμβάσεις και εγχειρίδια του ICAO και του IMO, καθώς και τις σχετικές οδηγίες του Αρχηγείου του Λιμενικού Σώματος και του ΓΕΑ, για το συντονισμό των αεροπορικών και ναυτικών επιχειρήσεων Έρευνας και Διάσωσης. Για περιστατικά μικρότερης έκτασης, έχουν δημιουργηθεί πέντε υπο-κέντρα συντονισμού Ε-Δ στις Λιμενικές Αρχές Θεσσαλονίκης, Μυτιλήνης, Ρόδου, Χανίων και Πάτρας. Ο τομέας Ναυτικής Έρευνας και Διάσωσης και ο τομέας Αεροπορικής Έρευνας και Διάσωσης στελεχώνονται με αξιωματικούς και υπαξιωματικούς του Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. και της ΠΑ αντίστοιχα. Το Πολεμικό Ναυτικό (ΠΝ) ορίζει αξιωματικό ως σύνδεσμο, για θέματα συντονισμού και ανταλλαγής πληροφοριών, με τα κέντρα επιχειρήσεων των ΕΔ. Το ΕΚΣΕΔ, προκειμένου να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη επικοινωνία του με τα μέσα Ε-Δ, είναι εξοπλισμένο με σύγχρονα μέσα ενσύρματων, ασύρματων και δορυφορικών επικοινωνιών.
Ακόμη, διαθέτει σύστημα ναυτιλιακών επικοινωνιών φωνής και μετάδοσης δεδομένων (Maritime Communication System) μέσω VHF, MF, HF και δορυφορικών συνδέσεων (INMARSAT). Επιπρόσθετα, για τη λήψη συναγερμών κινδύνου, τη διεξαγωγή επικοινωνιών κινδύνου και ασφάλειας καθώς και τη διανομή πληροφοριών ναυτιλιακής ασφάλειας (Maritime Safety Information), αξιοποιείται το Διεθνές Ναυτιλιακό Σύστημα Κινδύνου και Ασφάλειας (Global Maritime Distress and Safety System– GMDSS) μέσω της υποδομής του δικτύου ναυτιλιακών επικοινωνιών “Olympia Radiο” σε συνεργασία με τον ΟΤΕ. Επίσης, το Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ συμμετέχει στο διεθνές Πρόγραμμα COSPAS - SARSAT έχοντας εγκαταστήσει την απαραίτητο εξοπλισμό για τη λήψη, επεξεργασία και διανομή δορυφορικών ραδιοφάρων ένδειξης θέσης κινδύνου μέσω του αρμόδιου Κέντρου Ελέγχου Αποστολών (GRMCC), το οποίο συνεπικουρεί το έργο του ΕΚΣΕΔ.
Αντίστοιχα, για τον αεροπορικό τομέα, υποστηρίζεται από τα radars της Πολεμικής και Πολιτικής Αεροπορίας και το Σύστημα Αεροπορικού Ελέγχου. Η διάθεση των ναυτικών και αεροπορικών μέσων, καθώς και η διάταξη και ετοιμότητά τους καθορίζονται με διαταγές του Αρχηγείου Λιμενικού Σώματος – Ελληνικής Ακτοφυλακής και του ΓΕΑ.

Η συμβολή των Ελικοπτέρων της ΠΑ

Το Σχέδιο Ε-Δ του ΕΚΣΕΔ (2017) προβλέπει την τήρηση ετοιμότητας από έξι Ελικόπτερα (Ε/Π) Αgusta Βell-205 της 358 ΜΕΔ (111 ΠΜ-Αγχίαλος, 120 ΠΕΑ-Καλαμάτα, Α/Απ Ακτίου, 116 ΠΜ-Άραξος, Α/Δ Ηρακλείου, ΚΕΔΑ Σαντορίνης) και τρία Ε/Π AS-332 της 384 ΜΕΔ (ΚΕΔΑ Ρόδου, 130 ΣΜ-Λήμνος, Α/Δ Χίου). Τα συγκεκριμένα μέσα, τοποθετημένα σύμφωνα με τις επιχειρησιακές ανάγκες σε προωθημένες βάσεις, αποτελούν τον επιχειρησιακό βραχίονα του εθνικού μηχανισμού Ε-Δ και καλύπτουν το σύνολο της Ελληνικής περιοχής ευθύνης (SRR).
Τα πληρώματα των Ε/Π των Μοιρών Ε-Δ ανταποκρίθηκαν επιτυχώς στις απαιτητικές αποστολές Ε-Δ καθ’ όλη τη διάρκεια της μεταναστευτικής κρίσης, ακόμη και κατά τα δύο πρώτα χρόνια, όταν σημειώθηκε ο μεγαλύτερος όγκος των μεταναστευτικών ροών. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία διασώθηκαν πάνω από τριακόσιοι άνθρωποι σε περίπου 1300 ώρες πτήσεις, σε συνθήκες πρωτόγνωρες για τις Ελληνικές και Ευρωπαϊκές Αρχές.
Από το 2016 κι έπειτα, η ΕΕ ενισχύει τη ρητορική ανθρωπισμού σε θέματα διαχείρισης του μεταναστευτικού ζητήματος. (Cuttitta, 2019). Με τον Κανονισμό 2016/1624 αύξησε τις αρμοδιότητες της FRONTEX, με τη διευκρίνιση, ωστόσο, πως ο συντονισμός και η πρωταρχική ευθύνη για την Ε-Δ παραμένει αυστηρά στο επίπεδο των κρατών-μελών. Έτσι, η επιχείρηση ΠΟΣΕΙΔΩΝ της FRONTEX αποσυμφόρησε σε μικρό βαθμό την πίεση προς τις Ελληνικές Αρχές. Αντίθετα, τα Ε/Π της ΠΑ
συνεχίζουν ακόμα και σήμερα να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε αποστολές Ε-Δ μεταναστών καθώς στο Αιγαίο Πέλαγος, όπως και σε όλη τη Μεσόγειο Θάλασσα, το σύνολο σχεδόν των αποστολών Ε-Δ αφορούν τέτοια περιστατικά. (Munari, 2019).
Άλλωστε, η περιορισμένη συμβολή της ΕΕ σε επιχειρήσεις Ε-Δ οφείλεται στο γεγονός ότι οι κοινοτικές επιχειρήσεις στην περιοχή της Μεσογείου στοχεύουν στην προστασία της ανθρώπινης ζωής κυρίως μέσω της πάταξης της παράνομης διακίνησης μεταναστών (Moreno-Lax, 2021). Αξίζει, επιπλέον, να σημειωθεί πως στο Αιγαίο Πέλαγος δραστηριοποιείται μόνο ένα πλοίο Μη-Κυβερνητικής Οργάνωσης, που συμμετέχει σε επιχειρήσεις Ε-Δ, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Επιτροπής της ΕΕ για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα (FRA).
Τα ΜΜΕ προέβαλαν κυρίως την ανθρωπιστική πλευρά του μεταναστευτικού ζητήματος (Leen & Joris, 2019) λόγω του μεγάλου αριθμού αγνοουμένων και νεκρών που καταγράφηκαν στη θάλασσα της Μεσογείου. Η ανθρωπιστική αυτή κρίση ανέδειξε την ανάγκη ολιστικής προσέγγισης του ζητήματος της Ε-Δ, λόγω των διαφορετικών τάσεων που αναπτύχθηκαν, και των αμφισβητήσεων που διατυπώθηκαν κατά τη διάρκεια των σχετικών επιχειρήσεων (Munari, 2019).
Οι επιχειρήσεις Ε-Δ αναγνωρίζονται πλέον από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως αναπόσπαστο τμήμα της ενοποιημένης διαχείρισης των Ευρωπαϊκών συνόρων και αντιμετωπίζονται ως κοινή ευθύνη της Ένωσης και των κρατών-μελών (MorenoLax, 2021). Άλλωστε, ήδη από το 2016 κι έπειτα, η ΕΕ τριπλασίασε τον προϋπολογισμό των επιχειρήσεων Ε-Δ της FRONTEX (REUTERS, 2015) Ακόμη, το 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε Σύσταση (European Commission, 2020), σύμφωνα με την οποία η FRONTEX οφείλει να παράσχει τεχνική κι επιχειρησιακή βοήθεια στα κράτη μέλη, στα όρια, όμως, των κοινοτικών αρμοδιοτήτων. Οι επιμέρους πολιτικές της ΕΕ συγκλίνουν στην ενίσχυση των επιχειρήσεων Ε-Δ αλλά και στη συνεργασία φορέων και Διεθνών Οργανισμών με σκοπό την αντιμετώπιση μίας «μη-παραδοσιακής» πρόκλησης: της διάσωσης μεγάλου αριθμού μεταναστών. Παρ’ όλα αυτά, η ευθύνη της Ε-Δ παραμένει στο εθνικό επίπεδο, όπως υπογράμμισε ο Επίτροπος Johansson, και κάθε κράτος οφείλει να μπορεί να ανταποκριθεί στη διεθνή νομική ευθύνη, που του αποδίδεται στα όρια της περιοχής ευθύνης του (SRR).
Οι περιοχές ευθύνης Ε-Δ (SRR) δε συνδέονται με την αναγνώριση κυριαρχίας ή κυριαρχικών δικαιωμάτων, αλλά περιορίζονται στο λειτουργικό τους χαρακτήρα προς όφελος της διεθνούς κοινότητας. Τα όρια άσκησης κυριαρχίας και κυριαρχικών δικαιωμάτων στην επικράτεια (εθνικό έδαφος, εθνικός εναέριος χώρος και αιγιαλίτιδα ζώνη) και σε συγκεκριμένες θαλάσσιες ζώνες (ΑΟΖ, Υφαλοκρηπίδα, Συνορεύουσα Ζώνη) ορίζονται από το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας αντίστοιχα. Ωστόσο, η ολοένα αυξανόμενη ασφαλειοποίηση της Ε-Δ (Moreno-Lax, 2021), ιδίως σε περιπτώσεις μεταναστευτικών πληθυσμών, την καθιστά ζήτημα άμεσα συνδεόμενο αντικείμενο με την κρατική ασφάλεια και κυριαρχία. Σ’ αυτό το πλαίσιο, επιβεβαιώνεται ο σπουδαίος επιχειρησιακός ρόλος των Ε/Π της ΠΑ, τα οποία με την παρουσία τους εμποδίζουν την defacto αμφισβήτηση των ελληνικών αρμοδιοτήτων και δυνατοτήτων στο χώρο του Αιγαίου.
Τα πληρώματα των Ε/Π της ΠΑ κατάφεραν να ανταποκριθούν γρήγορα και αποτελεσματικά σε πολυάριθμες αποστολές Ε-Δ μεταναστών, με γνώμονα πάντα την προστασία της ανθρώπινης ζωής, συμβάλλοντας αφενός στην εκπλήρωση των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας κι αφετέρου υπηρετώντας τις αξίες του ανθρωπισμού. Αν κι οι εφαρμοστέες στην περίπτωση της Ε-Δ διατάξεις του Δικαίου της Θάλασσας ερμηνεύονται, όπως πρέπει, υπό το πρίσμα των ανθρωπιστικών αρχών, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την εργαλειακή χρήση των επιχειρήσεων Ε-Δ από ορισμένα κράτη για επικοινωνιακούς ή γεωπολιτικούς σκοπούς. Η συμβολή των Ε/Π της ΠΑ στην επιτυχή διαχείριση ανθρωπιστικών κρίσεων, όπως είναι η μεταναστευτική, επιβεβαιώνει την αποτελεσματική άσκηση των αρμοδιοτήτων Ε-Δ εκ μέρους των Ελληνικών Αρχών στην περιοχή ευθύνης τους και ταυτοχρόνως αποδεικνύει ότι τα επιχειρήματα της γειτονικής χώρας περί επέκτασης της περιοχής ευθύνης στερούνται επιχειρησιακής λογικής και σκοπιμότητας. Επιπλέον, αναγνωρίζεται, κατ’ αυτόν τον τρόπο, η σημασία των στρατιωτικών μέσων και των ΕΔ γενικότερα στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ζητήματος και γίνεται αντιληπτή η ανάγκη για επέκταση της πολιτικό – στρατιωτικής συνεργασίας στη διαχείριση παρεμφερών κρίσεων.